MyKHAS

Kimyasal Bağımlılık: Kontrol Elimizden Kaydığında

Bazen hayat zorlaşır, ruhumuz yorulur ve “biraz rahatlamaya” ihtiyaç duyarız. Çoğu zaman bu ihtiyacı sağlıklı ve güvenilir yollarla karşılamaya yöneliriz; ama bazen işler farklı bir yola sapabilir. Alkol, sigara ya da diğer kimyasal maddeler ilk başta geçici bir kaçış gibi görünür; fakat zaman içinde bedenimizin ve beynimizin kontrolü ele aldığı bir döngü başlayabilir.

Kimyasal bağımlılık, bir maddeyi zararlarını bildiğimiz halde kullanımını azaltamadan, hatta çoğu zaman artan şekilde kullanmaya devam ettiğimizde ortaya çıkar.

Aslında hiç kimse “Bağımlı olacağım.” diyerek başlamıyor:

• Merak

• Akran baskısı

• Sıkıntı, stres, üzüntü

• “Bir kereden bir şey olmaz.” düşüncesi

• Kendini daha iyi hissetme isteği

Beyin Bu Süreçte Ne Yaşıyor?

Madde kullanımı, beynin ödül sistemini etkileyerek dopamin salgısında artışa yol açar. Bu durum kişide yoğun haz hissi oluşturur. Beyin bu hissi tekrar yaşamak ister.

Zamanla:
• Aynı etki için daha fazla madde gerekir (tolerans)
• Madde alınmadığında huzursuzluk, öfke, uykusuzluk ve fiziksel sıkıntılar ortaya çıkar (yoksunluk)
• Karar verme ve dikkat mekanizmaları zayıflamaya başlar

Bir süre sonra beyin, madde olmadan yaşamayı zor algılar. Bu, bağımlılığı güçlü kılan zincirdir.

Neden Sadece İrade Yetmez?

Bağımlı Zihniyeti

Bireyin madde kullanımını sürdürmesini destekleyen düşünce biçimlerini ifade eder. Bu zihniyette kişi, kısa vadeli rahatlama ve haz duygusunu uzun vadeli olumsuz sonuçların önüne koyar.

Bu zihniyetin temel şunlardır:

• Kontrol kaybı
• İnkâr
• Riskli davranışlar
Birçok kişi uzun süre şöyle düşünebilir:
“İstersem bırakırım. Kontrol bende.”

Zamanla birey, yaşadığı sorunları küçümseyebilir veya madde kullanımını normalleştirebilir. Bu durum, kişinin

Bu nedenle bağımlılığa yaklaşım:
Yargılamadan, anlayarak ve farkındalık sağlayarak ve destek sunarak olmalıdır.

Bağımlılığın Belirtileri Nelerdir?

Bazı işaretler bize kontrolün kaymaya başladığını gösterebilir:

Psikolojik Belirtiler:
• Kaygı artışı
• Karamsarlık, motivasyon kaybı
• Suçluluk ve pişmanlık döngüsü
• Konsantrasyon güçlüğü
Davranışsal Belirtiler:
• Kullanımı gizleme eğilimi
• Sosyal çevreden uzaklaşma
• Sorumluluklarda aksamalar
• “Bırakacağım.” deyip bırakamama

Fiziksel Belirtiler:
• Uykusuzluk
• Titreme, terleme
• Dikkat çekici sağlık şikayetleri

Kısacası madde, kişinin hayatında giderek daha fazla yer kaplar.

Hangi Durumlarda Madde Kullanımı Daha Kolay Hayata Girebilir?

Bazı yaşam deneyimleri, kişinin maddeye yönelme olasılığını artırabilir:

• Ailede madde kullanım öyküsü

• Travmatik yaşantılar

• Yoğun stres ve duygusal zorlanmalar

• Akran etkisi

• Erken yaşta maddeyle tanışma

• Duyguları düzenlemekte güçlük

Bu faktörlere sahip olmak bağımlı olacağım demek değildir; ancak farkında olmak koruyucu olabilir.

Bağımlılık Döngüsü: Kısır Bir Çember

1- Tetikleyici bir duygu/durum (stres, yalnızlık vb.)

2- Madde kullanma isteği

3- Kısa süreli rahatlama

4- Suçluluk ve kötü his

5- Döngünün yeniden başlaması

Bu çember her tekrarda daha da güçlenir.

Kendine Şu Soruları Sorabilirsin:

• Kullanımı kontrol etmekte zorlanıyor muyum?

• Uzak kaldığımda huzursuz ya da fiziksel olarak kötü mü hissediyorum?

• Sosyal hayatım, okul ya da iş performansım etkileniyor mu?

• Bırakmayı denedim ama başarısız mı oldum?

Ne Yapabilirim? Çözüm Odaklı Küçük Adımlar

Madde kullanımını kontrol etmekte zorlandığını hissediyorsan,

aşağıdaki adımlar sürecini kolaylaştırabilir:

Kendini Yargılamadan Durumu Fark Etmek

“Neden böyle oldum?” yerine

“Şu an neye ihtiyacım var?” diye sormak

Güvendiğin Birine Açılmak

Destek görmek, yalnızlık döngüsünü kırar

Tetikleyici Durumları Belirlemek

Hangi duygu ya da ortamda kullanım isteği artıyor?

Bunlara alternatif çözümler üretmek

Sağlıklı Baş Etme Becerileri Geliştirmek

Yerine koyabileceğin küçük destekler:

• Kısa yürüyüş

• Nefes egzersizi

• Hobiye zaman ayırmak

• Günlük tutmak

• Sosyal etkileşimleri artırmak

Rutini Güçlendirmek

Uyku, beslenme ve günlük düzenin iyileşmesi duygusal dayanıklılığı artırır

Profesyonel Destek Almak
Psikolojik danışmanlık bu süreci daha güvenli hale getirir
Yeşilay Danışmanlık Merkezi (YEDAM), madde kullanımıyla ilgili ücretsiz psikolojik destek sunar ve 115 YEDAM Danışma Hattı üzerinden 7/24 ulaşılabilir.
Eğer bu satırlarda kendinden bir parça gördüysen, bu fark ediş bile bir adımdır. Yalnız değilsin; yardım istemek güçsüzlük değil, iyileşmenin başlangıcıdır.