Üretken Yapay Zekâ (ÜYZ) Nedir?
Üretken Yapay Zekâ (ÜYZ), insan zekâsı gerektiren akıl yürütme, problem çözme, algılama ve metin yazma gibi görevlerin makineye öğretilen algoritmalarla cevaplanmasıdır. Bu algoritmalar görüntü oluşturmadan tahmine dayalı analitik işlemlere ve çeşitli konularda karar vermeden öneri sistemlerine kadar birçok alanda kullanılmaktadır. Üretken yapay zekâ teknolojileri, kişiselleştirilmiş ve farklılaştırılmış öğrenmeyi destekleme potansiyeline sahiptir. Bu anlamda akademisyenler ve öğrenciler için öğretimi desteklerken, planlama ve operasyonel çalışmaları kolaylaştırabilir. Öğrencilere karmaşık fikirleri sentezleme, kişiselleştirilmiş içerik oluşturma ve anlık geri bildirim sağlama konularında yardımcı olabilir. Ayrıca öğrencilerin araştırma ve yazma etkinliklerini destekleyebilir ve eleştirel düşünme, problem çözme ve araştırma becerilerini geliştirmeleri için fırsatlar sunabilir.
Diğer yandan, üretken yapay zekâ teknolojilerinin akademik, etik ve yasal kuralları ihlal eden biçimlerde kullanılabildiği de görülmektedir. Bu belge Kadir Has Üniversitesi’nde üretken yapay zekâ teknolojilerinin etik, güvenli ve sorumlu kullanımına yönelik temel ilkeleri belirlemek ve bu bağlamda öğrencilere ve akademisyenlere tavsiyeler vermek amacıyla hazırlanmıştır.
Üretken Yapay Zekâ Kullanımının Temel İlkeleri
1) Günümüzde yapay zekâ teknolojilerini eğitim ve öğretim alanından soyutlamak mümkün değildir. Öğretim elemanları ve öğrenciler üretken yapay zekâ teknolojilerini şeffaflık temelli bir yaklaşımla ve akademik etik kuralları çerçevesinde etkin biçimde kullanabilirler ve kullanmalıdırlar.
2) Kadir Has Üniversite’sinde yapay zekâ teknolojilerinin kullanımının genel çerçevesini ve sınırlarını Yükseköğretim Kurulu’nun ilgili belgeleri ve Üniversite’nin Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi belirler.
3) Öğretim elemanları öğrencilerin ödevlerinde, projelerinde, tezlerinde ve diğer eğitim ve öğretim faaliyetlerinde yapay zekâ teknolojilerinin kullanımını aşağıda belirtilen genel kısıtları dikkate alarak belirleme konusunda serbesttir. Öğrenciler, öğretim elemanlarının bilgisi, izni ve yönlendirmesi dahilinde üretken yapay zekâ araçlarını derslerine destek, fikirlerini olgunlaştırma, pratik çalışmalar yapmada ek kaynak olarak kullanabilir.
4) Öğretim elemanları dersleri kapsamında üretken yapay zekâ teknolojilerinin nasıl ve hangi çerçevede kullanılması veya kullanılmaması gerektiği konusunda öğrencileri dönem başında bilgilendirmelidir. Bu husus dersin izlencesinde açık bir şekilde yer almalıdır.
5) Eğer bir ödev, proje, tez vb. üretken yapay zekâ kullanımı içeriyorsa:
- Kullanılan üretken yapay zekâ araçları kaynakça verme kurallarına uygun bir şekilde belirtilmelidir.
- Yararlanılan kaynaklarda birincil kaynaklara ulaşılmalıdır.
- Üretken yapay zekâya verilen komutlar, alınan cevaplar ve çalışma kapsamında değerlendirmenin nasıl yapıldığı çalışmanın sonunda yer almalıdır.
6) Yükseköğretim Kurulu’nun “Yükseköğretim Kurumları Bilimsel Araştırma ve Yayın Faaliyetlerinde Üretken Yapay Zekâ Kullanımına Dair Etik Rehber” dokümanında belirtildiği üzere, ÜYZ’nin (i) araştırmacıların kendi eğittiği modeller vasıtasıyla veri analizinde, (ii) bilimsel araştırmaların çevirisinde veya dil kontrolünde, (iii) metin ve görsel etiketlemede ve (iv) veri kalitesinin irdelenmesinde kullanılması uygundur. Fakat dikkat edilmesi gereken hususlar vardır. Sırasıyla, (i) hazır bir ÜYZ sistemi kullanılması durumunda veri analizinin etik olmayabileceği, (ii) çeviri ve dil kontrolünde son kontrolün araştırmacı tarafından yapılması gerektiği ve sorumluluğun kullanıcıya ait olduğu, (iii) metin ve görsel etiketlemede yararlanılan veri setinin tarafsızlığı ve kalitesinin belirleyici olduğu ve (iv) ÜYZ araçlarının veri değerlendirmede tek başına kullanılmaması gerektiği, (v) ÜYZ’nin kullanım amacı ve kapsamının hipotez geliştirme, tartışma, yorumlama ve uygulama gibi üst düzey beceri, deneyim ve uzmanlık gerektiren aşamaları içermemesi gerektiği unutulmamalıdır.
7) Etik Kurul başvurularında ÜYZ’nin araştırmalarda ne şekilde kullanılacağına dair gerekli bilgi (amaç, kapsam, nitelik, vb.) kurula sunulmalıdır.
8) Üretken Yapay Zekâ’nın YÖK Rehberi’nde belirtilen temel etik değerler çerçevesinde kullanılması (şeffaflık, dürüstlük, özen, adalet ve saygı, gizlilik ve mahremiyetin korunması, hesap verebilirlik ve sorumluluk üstlenme, etik iklime katkıda bulunma) kullanıcıların sorumluluğundadır.